بو یول گئدیر تبریزه…

زمانی نه چندان دور تمام راه‌های ایران به تبریز ختم می‌شد، نه تهران! آلبرت هوتوم شندلر آلمانی که رایزن اتباع خارجی در ایران بود به سال ۱۳۲۸ ضمن اشاره به گستردگی تبریز، آن را از این نظر برتر از تهران و قطب اصلی بازرگانی ایران می‌خواند که بازارهای آن از تهران رونق بیشتری دارند و در پایان اشاره می‌کند که: «با این‌که تبریز در منتهی‌الیه شمال غربی کشور قرار گرفته‌، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.» ژان یونیر سیاح فرانسوی هم می‌گوید: «زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به‌شمار می‌آمد و مردم تبریز از زمان‌های قدیم حتی پیش از صفویان با اروپاییان در ارتباط بودند و با آن‌ها داد‌و‌ستد می‌کردند. در حالی‌که در همان موقع در پایتخت کشور اصناف تهرانی از مشاهده اروپاییان دچار حیرت شده و از فروختن کالا به آنان خودداری می‌کردند، در چنین شرایطی دوکا، ونیز، لیور و روبل واحد پول کشورهای مختلف جهان در بازار تبریز مثل پول ایران رایج بود.»

جاده ابریشم آغاز داستان راه‌های پررونق و مشهور تبریز بود. روزانه هزاران کاروان تجاری و بازرگانی از اقصی‌نقاط جهان از تبریز رد می‌شدند و بازار این شهر از نظر تجاری و بازرگانی از یک شهرت جهانی برخوردار بود. در دوران قاجاریه بخش‌هایی از این راه تجاری قدیم بین تبریز و ترابوزان مجدداً راه‌اندازی و مورد استفاده تجار منطقه قرار گرفت. در سایه‌ی این اتفاق مهم، نبض تجارت و بازرگانی تبریز دوباره به جریان افتاد. دو راه تجاری عمده‌ی کشور، یکی شمالی و دیگری غربی، در این شهر به هم می‌پیوستند. راه تبریز-ارزروم-ترابوزان، مهم‌ترین مسیرتجاری بین ایران و اروپا بود که در تقاطع راه ارتباطی قاره آسیا و اروپا قرار داشت. در سال ۱۲۸۳ش ۹۰درصد از گذرنامه‌های کشور در آذربایجان صادر شده بود و تبریز مرکز اصلی صدور گذرنامه کشور بود، همچنان که در آستانه‌ انقلاب مشروطه، ۲۵درصد واردات و ۱۵درصد صادارات کشور از این شهر انجام می‌گرفت.

زمانی نه چندان دور همه‌ی راه‌های شهرهای مشهور جهان به تبریز ختم می‌شد! هنوز هم اندک نشانه‌هایی از این شاهراه‌های پررونق تجاری تبریز در  باکو، تفلیس، استانبول و ترابوزان باقی باقی‌مانده‌اند؛ در قالبِ دروازه‌هایی تاریخی به نام تبریز و ترانه‌هایی عامیانه در وصف این راه‌های زیبا و خاطره‌انگیز: «بو یول گئدیر تبریزه، قناتی ریزه‌ریزه، تاریم بیر یول وئر بیزه، بیز گئدک اؤلکه‌میزه». آیا می‌شود در شهری نو این راه‌های قدیمی را از نو زنده کرد؟!