تبریز، شهر بی‌دفاع

حکایت باروی نجف‌قلی خانی را شنیده‌اید؟! اگر نه بگذارید داستان این برج و باروی مشهور را برایتان بگویم. داستان این برج و بارو پس از بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین زلزله تاریخ تبریز آغاز شد، وقتی که تبریز به تلی از خاک و آوار تبدیل شد، در آن زمان نجف‌قلی خان دنبلی حاکم تبریز بود که اگرچه فرزند خود را از دست داد، اما خودش از زلزله جان سالم به در برد. وی نزدیک دوسال را صرف عمران و آبادانی تبریز کرد تا این شهر جان دوباره‌ای بگیرد و برگرداگرد آن حصاری کشید که ۸ دروازه داشت که همان باروی نجف‌قلی خانی مشهور  است.

دوه‌چی قاپی‌سی (درب شتربان)، خیاوان قاپی‌سی (درب خیابان)، استانبول قاپی‌سی (درب استانبول)، نوبار قاپی‌سی (درب نوبر)، سیرخاب قاپی‌سی (درب سرخاب)، گجیل قاپی‌سی (درب گجیل)، باغمیشه قاپی‌سی (درب باغ‌میشه)، که باب اعلی و عالی قاپی هم مشهور بود، قالا قاپیسی (درب مهاد میهن) هشت دروازه اصلی شهر تبریز بودند که بعداً ورجی قاپی‌سی (درب ویجویه)، هم اضافه شد تا تعداد دروازه‌های تبریز به نُه عدد برسد. با توجه به این‌که تبریز همیشه در معرض هجوم و تجاوز بیگانگان قرار داشت، باروی نجف‌قلی خانی حکم استحاکامات را داشت. به‌مرور در داخل این بارو شهری نو شکل گرفت که در آبادانی و عمران گوی سبقت را از همه شهرهای ایران ربود و در اندک زمانی تبدیل به شهر اول ایران شد. دروازه‌های تاریخی تبریز در عین حال که کارکرد دفاعی داشتند، مدخل اصلی تجارت و بازرگانی شهر بودند که پذیراهای کاروان‌های تجاری از اقصی نقاط جهان بودند، چنان‌چه نام و آوازه این ۸ دروازه‌ به گوش بیشتر بازرگانان مشهور رسیده بود.

برج و باروی تبریز و دروازه‌های آن هر چه‌قدر در مقابل دشمن نفوذناپذیر بودند، همان‌قدر به روی توسعه باز بودند، تا جایی که به ۸ دروازه بهشت معروف بودند. امروز اما به جزء درب خیابان و یک لنگه از درب باغمیشه اثری از این دروازه‌های تاریخی تبریز باقی نمانده! در آخر هم، باروی نجف‌قلی‌ خانی نه بر اثر حمله دشمنان خارجی که توسط عوامل داخلی فروریخت! و هم‌زمان با آن دروازه‌های تاریخی تبریز هم از جا کنده شدند. کار تبریز را خود ما ساختیم نه دشمنان! دشمن پشت بارو و دروازه بود و از آن‌جا راه توسعه تبریز را بست و این شهر را به خاک سیاه نشاند. تبریز زمانی فروریخت که دروازه‌های همواره باز آن به توسعه ویران شد، اکنون این تبریز یک شهربی‌دفاع است!