کبریت بی‌خطر صنعت تبریز!

تبریز پایتخت صنعت مدرن ایران است. آغاز تاریخچه صنعت مدرن در تبریز با نام یک مهندس آلمانی به نام ماکس اتو شونمان گره خورده که صنایع زیادی را در تبریز راه انداخت، از جمله یک کارخانه بزرگ مبل‌سازی و نجاری که جزوء اولین موسسات صنعتی ایران در قرن بیستم بودند. نخستین خط‌ کشتی‌رانی بر روی دریاچه اورمیه را هم او راه انداخت. شونمان که سرپرست کنسولگری آلمان هم بود، در دوران مشروطه به هواداری از این جنبش پرداخت و برای مجاهدین تبریز اسلحه تامین ‌می‌کرد. در سال ۱۹۱۱، شونمان مدیریت شرکت پتاگ، شرکت سهامی فرش ایران، را برعهده گرفت که مرکزیت آن در برلین قرار داشت و به جزء تبریز شعباتی در استانبول، سلطان‌آباد (اراک)، مشهد، کرمان و همدان هم داشت. پس از آن صنایع رنگرزی، نساجی و نخ‌ریسی هم در تبریز پا گرفتند و در آن دوران پتاگ که نام آن با فرش تبریز گره خورده بود، بزرگ‌ترین کارخانه ایران بود. 

تقی توکلی معمار اصلی صنعت نوین ایران هم اهل تبریز بود. حتماً همه‌ی شما نام کبریت توکلی را شنیده‌اید، در سال ۱۲۹۷ شمسی نخستین کبریت صنعت مدرن ایران در این کارخانه روشن شد. وی اولین کارخانه برق خصوصی ایران، اولین کارخانه نئوپان‌سازی، اولین کارخانه کابیت‌سازی و اولین کارخانه فورمیکا‌سازی را هم در تبریز راه انداخت. به‌غیر از این‌ها وی با همکاری بخش دولتی کارخانه ماشین‌سازی تبریز و مس سرچشمه را در کرمان در دهه ۴۰ راه‌اندازی کرد و در کنار این دو کارخانه، توکلی در تاسیس مجموعه‌های دیگری از جمله کارخانه‌های بلبرینگ‌سازی تبریز، ایدم، شرکت گسترش صنایع ریلی، کمپرسورسازی تبریز و پمپ ایران و تراکتورسازی هم نقش زیادی داشت، تا تبریز در اندک زمانی تبدیل به قطب اصلی صنعت ایران شود. 

اکنون کارخانه ماشین‌سازی ورشکست شده و تکلیف مالکیت آن مشخص نیست، تراکتور را هم که مردم تبریز بیشتر به‌خاطر تیم فوتبال آن می‌شناسند تا واحد تولیدی راکد آن!، بلبرینگ‌سازی هم چندسال پیش اعلام ورشکستگی کرد و به‌رغم حمایت دولت هنوز هم نتوانسته تا جایگاه قبلی خود را بازیابد. حال‌و‌روز دیگر صنایع مادر و کارخانه‌جات قدیمی تبریز هم بهتر از این‌ها نیست. اگرچه آخرین کبریت زندگی تقی توکلی در یکی از روزهای سرد زمستان سال ۹۷ خاموش شد، اما آخرین کبریت صنعت مدرن تبریز خیلی قبل‌تر رو به خاموشی گذاشته بود. تبریز دیگر قطب اصلی صنعت مدرن ایران نیست و تبدیل به کبریت بی‌خطر شده!